GS.TS Lê Thông, chủ tịch hội đồng bộ môn Địa lý, Tổng chủ biên sách giáo khoa Địa lý trung học phổ thông theo chương trình phân ban thí điểm trao đổi như vậy về vấn đề kinh nghiệm học và thi môn Địa lý.
Đề thi: cơ cấu 7/3
Đề thi môn Địa lý thường có 3 câu, mỗi câu thường chia làm 2 ý nhỏ. Trong ba câu đó thì hai câu là lý thuyết và một câu là thực hành. Tỉ lệ điểm của hai phần lý thuyết và thực hành thường là 7/3.
Phần lý thuyết: Có 4 vấn đề chính
1. Đánh giá nguồn lực
Ở phần này có thể có một mẫu chung cho các vùng, các ngành kinh tế mà các em có thể học và vận dụng khi thi. Học theo các đề mục như sau sẽ không sót ý, khi làm bài chỉ cần xem đề hỏi gì, ta trả lời sâu vào ý đó.
Về nguồn lực phát triển kinh tế xã hội cần đánh giá những thuận lợi và khó khăn với những nội dung chính sau:
- Vị trí địa lý
- Nguồn lực tự nhiên:
+ Địa hình
+ Đất
+ Khí hậu
+ Thủy văn
+ Sinh vật
+ Khoáng sản
- Nguồn lực kinh tế xã hội:
+ Dân cư và nguồn lao động
+ Kết cấu hạ tầng
+ Cở sở vật chất- kỹ thuật
+ Thị trường
+ Đường lối, chính sách...
2. Các vấn đề phát triển kinh tế, xã hội
- Vấn đề phát triển xã hội: Lao động và việc làm, vấn đề phát triển giáo dục, y tế, văn hóa...
- Vấn đề phát triển ngành: Thực trạng nền kinh tế, vốn đất và việc sử dụng vốn đất, các vấn đề liên quan đến các ngành kinh tế (công nghiệp, nông nghiệp...)
3. Phát triển kinh tế trong các vùng: Dựa vào form ở trên, với các vùng, học sinh cần nêu được thế mạnh (tự nhiên, kinh tế xã hội), những hạn chế và đánh giá tác động của chúng tới việc phát triển kinh tế xã hội của mỗi vùng.
Trên cái nền chung như vậy, tùy vào từng câu hỏi các em có thể xắp xếp theo trình tự khác nhau, phần nào quan trọng hơn đặt lên đầu. Ví dụ: Liên quan đến nguồn lực tự nhiên đối với công nghiệp thì đưa khoáng sản lên đầu, sau đó mới đến các yếu tố khác. Còn đối với nông nghiệp, trước hết phải trình bày về đất rồi đến khí hậu, thủy văn...
4. Việt Nam trong mối quan hệ với các quốc gia trong khu vực: Phần này vài năm trở lại đây không được đề cập tới trong đề thi, nhưng không có nghĩa là đã được loại khỏi cơ cấu ra đề. Vì vậy các em không nên chủ quan bỏ qua phần này.
Câu hỏi lý thuyết: Có 4 dạng chính
Với 4 mảng kiến thức chung này, khi phân tích đề các em có thể quy về 4 dạng chính:
a. Dạng giải thích: Các dạng câu hỏi giải thích yêu cầu thí sinh phải trả lời câu hỏi “tại sao?”. Đây là dạng câu hỏi khó, đòi hỏi thí sinh không chỉ nắm vững kiến thức cơ bản mà còn phải biết vận dụng chúng để giải thích một hiện tượng địa lý. Đối với dạng câu hỏi này cần đặc biệt quan tâm đến mối quan hệ nhân quả.
VD đề có thể hỏi: Vì sao có thể nói vùng Đồng bằng (ĐB) sông Cửu Long là vựa lúa lớn nhất cả nước?
b. Dạng so sánh: Dạng câu hỏi này không nên trả lời theo kiểu trình bày lại kiến thức, nghĩa là cứ trình bày lần lượt các đối tượng phải so sánh. Vấn đề mấu chốt là ở chỗ, phải tổng hợp kiến thức đã học, sau đó tìm cách phân biệt cho được sự giống và khác nhau giữa các hiện tượng địa lý.
VD: So sánh việc sản xuất lúa giữa ĐB sông Cửu Long và ĐB sông Hồng.
c. Dạng chứng minh: Tuy không thật khó như hai dạng trên nhưng thí sinh phải nắm chắc kiến thức và cả những số liệu thống kê tiêu biểu để chứng minh theo yêu cầu đề ra.
Ở đây liên quan đến số liệu. Ngay từ khi học các em cần nắm chắc những số liệu quan trọng của những năm bản lề. Ví dụ như năm 1975-1976 (sau khi đất nước tái thống nhất); 1985 (trước đổi mới), 1986 (năm bắt đầu quá trình đổi mới), và những năm 90 của thế kỷ XX (công cuộc đổi mới phát huy tác dụng).
Trong bài thi, các em có thể nêu được số liệu tuyệt đối hoặc số liệu đã được làm tròn. Nếu có số liệu cập nhật thì càng hay, còn không thì cứ lấy số liệu trong sách giao khoa.
VD: Chứng minh rằng ĐB sông Cửu Long là vựa lúa lớn nhất cả nước.
d. Dạng trình bày: Đây là dạng dễ nhất, các em chỉ cần tái hiện SGK cho thật chuẩn, sắp xếp các ý cho tốt rồi viết vào bài thi là đủ.
VD: Trình bày việc sản xuất lúa ở ĐB sông Cửu Long.
Các em cần lưu ý, cùng một nội dung trong sách giáo khoa Địa lý 12 nhưng có thể có 4 cách hỏi khác nhau. Hỏi cách nào thì phải trả lời theo các đó mới được điểm cao. Còn nếu hỏi một đằng (VD: hỏi dạng giải thích), trả lời một nẻo (trả lời theo dạng trình bày) thì dù rất thuộc bài nhưng điểm sẽ rất thấp vì điều đó chứng tỏ rằng thí sinh đó không hiểu câu hỏi.
Câu hỏi thực hành: Chú ý “phá bẫy”
Câu hỏi trong phần này chủ yếu là vẽ biểu đồ, nêu nhận xét và giải thích. Nếu đề bài chưa chỉ ra dạng biểu đồ mà yêu cầu thí sinh phải chọn dạng biểu đồ thích hợp nhất thì các em có thể dựa vào hai yếu tố: Yêu cầu của đề và số liệu đã cho để chọn dạng biểu đồ phù hợp.
Đối với câu hỏi này thường có bẫy, “phá” được “bẫy” là có thể lấy điểm tối đa cho phần vẽ biểu đồ.
VD: Khi đề bài yêu cầu vẽ biểu đồ thích hợp thể hiện tốc độ tăng trưởng sản phẩm của một số ngành công nghiệp.
Tất nhiên sẽ rất nhiều em chọn biểu đồ dạng đường, nhưng quan trọng là số liệu cho các đơn vị tính khác nhau (Điện là tỉ KW, than là triệu tấn, vải là triệu mét...). Nhiều em loay hoay không biết xử lý số liệu, đưa cả 3-4 loại đơn vị tính lên trục biểu đồ thì sẽ không thể biểu diễn được và dĩ nhiên không có điểm.
Với dạng này cần lấy mốc năm đầu tiên mà bản số liệu đã cho là 100% rồi lấy các năm tiếp theo so với năm đầu tiên (tính ra %), sau dùng số liệu đã xử lí được để vẽ biểu đồ đường.
Phần nhận xét: Nếu câu hỏi yêu cầu nhận xét thì các em nên dựa vào biểu đồ đã vẽ hoặc bảng số liệu để đưa ra những nhận xét cụ thể. Phần này không khó và thường được 1 điểm.
Nếu đề bài yêu cầu giải thích thì phải chú ý đến những yếu tố tác động trực tiếp, gián tiếp vào đối tượng, các mốc thời gian để có phương án trả lời hợp lý.
Vẽ biểu đồ nên chú ý ba bước: Chọn dạng biểu đồ, Xử lý số liệu, Vẽ biểu đồ.
Vẽ biểu đồ yêu cầu phải chính xác, rõ ràng và đẹp. Nếu đề cho số liệu thô thì nhất thiết phải có bảng số liệu đã xử lý, nếu không, các em sẽ mất điểm. Sau khi vẽ xong đừng quên chú giải, có thể chú giải vào trong biểu đồ hoặc tốt nhất là chú thích ra ngòai cho sạch đẹp.
Khi làm bài thi các em cần lưu ý vài điểm sau:
Nhận dạng câu hỏi, phân bố thời gian cho từng câu, phác thảo đề cương cho từng câu. Các em đừng tiếc vài phút để làm các thao tác này. Bởi lẽ không cẩn thận rất dễ lạc đề, trả lời lan man, mất thời gian làm bài chính là tự mình đánh mất điểm.
Vì Ba-rem điểm của môn Địa lí được chia nhỏ tới 0,25 điểm nên việc tách ý, viết đủ ý phảI là ưu tiên hàng đầu. Các thầy chấm bài thường nói vui là đếm ý ăn tiền, do đó, khi trình bày, các em nên đánh số thứ tự 1,2,3 các đề mục a, b, c… để người chấm dễ theo dõi và người được lợi chính là thí sinh. Các em tránh bị mất điểm một cách đáng tiếc.
Bài thi Địa lý quan trọng là có bao nhiêu ý chứ không phải là có bao nhiêu tờ giấy thi. Vì vậy nên khi thấy các bạn viết dài các em đừng nên hoang mang. Có khi chỉ làm 1-2 tờ giấy thi mà đủ ý điểm chắc chắn sẽ cao hơn bạn viết 4 tờ mà chỉ “tán” dông dài.
Theo Sinh Viên Việt Nam
